ادراک ما از فضا و محیط اطراف آن وابسته به میزان روشنایی آن است، از طرفی این ادراک بصری، کیفیت های احساسی بسیار زیادی دارد که قطعا بر خلقیات افراد تاثیرگذار است. نور به دو طریق بر افراد اثر می گذارد:
- تاثیر مستقیم : ناشی از ایجاد تغییرات در کیفیت دید بواسطه نورپردازی است و از طریق تغییر محرک های بینایی اتفاق می افتد.
- تاثیرغیر مستقیم : ناشی از اثر نور بر حالات روحی و تعادلات هورمونی بدن است.
روشنایی داینامیک بیش از آنکه فقط یک ابزار نورپردازی باشد، بهعنوان یک عنصر کلیدی در طراحی فضا عمل میکند. نور میتواند سطح انرژی، تمرکز و حتی خلق و خوی افراد را تغییر دهد. تاثیر مستقیم نور بیشتر به کیفیت دید و راحتی بصری مربوط است، در حالی که تاثیر غیرمستقیم نور با ریتمهای بیولوژیکی بدن و حالات روانی در ارتباط است.
با استفاده از روشنایی داینامیک میتوان محیطی فراهم کرد که هم از نظر بصری جذاب باشد و هم سلامت روان و بهرهوری کاربران را افزایش دهد.
فرآیندهای تحت تاثیر نور
با توجه به این مطالب، مجموعه تاثیرات نور را در قالب دو فرآیند می توان بررسی کرد:
- فرآیند ادراک بصری
- فرآیند زیستی – روانی
روشنایی داینامیک به هر دو این فرآیندها توجه دارد، اما تمرکز اصلی آن بر فرآیند زیستی – روانی است. این به این معناست که علاوه بر روشن کردن محیط، نور میتواند ریتمهای خواب و بیداری، سطح انرژی و حالتهای احساسی افراد را در طول روز تنظیم کند.
به عنوان مثال طراحـی روشنایـی داینامیک در فضای اداری می تواند باعث افزایش راندمان و بهبود عملکرد کارکنان شود، برای این امر باید به تاثیرات شدت نور و رنگ نـور بر عملکرد انسان تـوجـه کرد و در ساعات مختلف روز، از رنـگ و شدت نور مناسب استفاده کرد. تصویر زیر، نمونه ای از سناریو مناسب تغییرات روشنایی در فضاهای اداری را در ساعات مختلف روز نشان می دهد:
کاربرد روشنایی داینامیک در فضاهای اداری
تاثیرات روشنایی داینامیک در فضاهای داخلی بیشتر از جنبه فرآیندهای زیستی – روانـی بررسی می شود.
به عنوان مثال طراحـی روشنایـی داینامیک در فضای اداری می تواند باعث افزایش راندمان و بهبود عملکرد کارکنان شود، برای این امر باید به تاثیرات شدت نور و رنگ نـور بر عملکرد انسان تـوجـه کرد و در ساعات مختلف روز، از رنـگ و شدت نور مناسب استفاده کرد. تصویر زیر، نمونه ای از سناریو مناسب تغییرات روشنایی در فضاهای اداری را در ساعات مختلف روز نشان می دهد:
- شروع روز: جهت بر طرف کردن حس خـواب آلودگی، رنگ نـور سرد با شدت بالا
- درنزدیکی ظهر: برای کم کردن خستگی و ایجاد آرامش، رنگ نـور گرم با شدت کم
- بعد از ناهار: جهت افزایش سطح هوشیاری وانرژی، مجددا رنگ نور سرد با شدت بالا
- در ساعات پایانی کار : جهت اتمام روز با حسی خوشایند، رنگ نـور متغیر (بین 3000 تا 4000 کلوین ) با شدت کم
نمونه ای از فضای اداری با رنگ نور 5000 کلوین و شدت نور بالا در ابتدای روز:
نمونه ای از فضای اداری با رنگ نور 3000 کلوین و شدت نور کم در نزدیکی ظهر:
نمونه ای از فضای اداری با رنگ نور 4000 کلوین و شدت نور کم در پایان ساعت اداری:
این سناریوها نشان میدهند که روشنایی داینامیک نه تنها به کیفیت بصری فضا کمک میکند، بلکه بهرهوری و رفاه کاربران را هم بهبود میبخشد.
سایر کاربردهای روشنایی داینامیک
همانطور که گفتیم روشنایی داینامیک در فضاهای داخلی بیشتر از جنبه های فرآیندهای زیستی – روانـی بررسی می شود که نمونه موردی آن در یک فضای اداری در این مقاله بررسی شد. موارد بسیار دیگری نیز از کاربرد طراحی نور داینامیک در فضاهای داخلی را می توان بررسی کرد، به ویژه که در عصر امروز فضاهای چند کاربری (Multi Purpose) مثل هوم آفیس ها رواج بسیاری پیدا کرده اند و بدیهی است نور بعنوان یکی از اصلی ترین ابزارهای بهبود کیفیت فضا، می تواند به هر یک از کاربری ها در فضا کمک شایانی کند.
روشنایی داینامیک در فضاهای چندکاربری نیز اهمیت زیادی دارد:
- هومآفیس: تنظیم نور متناسب با فعالیتهای مختلف (کار، استراحت، مطالعه) برای افزایش راحتی و تمرکز.
- فروشگاهها و رستورانها: ایجاد تجربه خرید یا صرف غذا جذاب و دلپذیر با نورپردازی مناسب.
- سالنهای ورزشی و فضاهای آموزشی: افزایش انرژی و تمرکز افراد در طول فعالیت.
با طراحی مناسب، روشنایی داینامیک میتواند محیط را هم از نظر بصری جذاب کند و هم تاثیر مثبت روانی بر کاربران داشته باشد.
جمعبندی
روشنایی داینامیک فراتر از یک ابزار روشنایی ساده است و تاثیر مستقیم و غیرمستقیم نور بر انسان را به صورت هوشمند مدیریت میکند. با توجه به تاثیرات زیستی و روانی نور، این نوع نورپردازی میتواند بهرهوری، انرژی و راحتی کاربران را در محیطهای اداری، هومآفیسها و فضاهای چندکاربری افزایش دهد.
طراحی روشنایی داینامیک بهخصوص در عصر فضاهای چندکاربری و محیطهای کاری مدرن، ابزاری کلیدی برای بهبود تجربه کاربران و کیفیت فضا محسوب میشود.
نویسنده: مهندس محمد ملک آرا
